Abdülmelik b.Mervan’ın Hasan basri’ye mektubu: Emirül müminin Abdülmelik b. mervan’dan Hasan basri’ye : Sana selam olsun. Zatından başka ilah olmayan Tanrıya hamdü sena ederim. Bundan sonra: Daha önce geçen alimlerden hiç birinde duyulmamış bir tarzda kader meselesini izah etmekte olduğun Emirel Müminine ulaştı; Emirel Müminin zamanına kadar yaşayan sahabeden hiç birinin bu konuyu senin izah ettiğin gibi anladığını ve hakkında fikir yürüttüğünü bilmiyordu; Halbuki senin salahi halini, dinindeki faziletini, ilme karşı olan anlayış, istek ve titizliğini biliyordu. Bütün bunlardan sonra Emirel Müminin senden nakledilen bu sözü beğenmedi. Bu meseledeki fikrini O’na yaz Bu iddiada nereye dayanıyorsun? Resulullahın ashabından birinin rivayetine mi yoksa kendi fikrine mi? Yahutta Kur’anın tasdik ettiği bir hükme mi? Biz bu mesele hakkında senden önce münakaşa etmiş veya söz söylemiş bir kimse işitmedik, bu husustaki görüşünü Emirel Müminine bildir ve açıkla. Tanrının selam, rahmet ve iyiliği sana olsun.
Hasan Basri’nin Allah ana rahmet etsin cevabı: Hasan Basri’den
Allah’ın kulu Abdülmelik’e; Ey Emirel Müminin sana selam olsun ve Allah’ın
rahmeti üzerine olsun. Zatından başka ilah olmayan Allah’a hamdü sena ederim. Bundan
sonra; Allah, Emirel Müminin’i salaha erdirsin ve O’nu taat ile amel ve
rızasını talep eden, emrettiği şeylere uymakta sürat gösteren velilerden
eylesin. Emirel Müminin; Allah O’nu salaha erdirsin. Geçip giden birçok iyi
insanların birkaçı arasındadır. Sayısı az olan iyilik ehli örnek ittihaz(sayma)
edilir. Kendilerine itimat edilir ve işlerinde O’na uyulur. Allah’ın emriyle
amel eden, O’nun hikmetini güden ve hazreti Resulullah’ın sünnetine uyan, seleften
birçoklarına ulaştık. Onlar Hak’kı inkar etmezler, batılı hak göstermezler. Allah’ın
kendi nefsine isnat ettiğinden başka şeyleri O’na isnat etmezler ve Allah’ın
mahlukatına karşı kitabında gösterdiği hüccetlerden başka bir hüccet
getirmezlerdi. Allah’ü Teala şöyle buyuruyor; “İnsanları ve cinleri ancak bana
ibadet etmeleri için yarattım. Onlardan ne bir rızık, ne de beni beslemelerini
istiyorum.”(51/56-57) Allah bu ayette ibadeti için yarattığı mahluklarına
-1-
ibadetle emretmiştir. Allah onları bir iş için yaratıp sonra iş ile onlar arasına girmemiştir. Zira Allah kullarına karşı zalim değildir. Daha evvel geçen selefiyeden hiçbiri bu sözü inkar ve münakaşaya kalkışmamıştır. Çünkü onların hepsi bu konuda bir tek fikir etrafına toplanmışlardır. Biz herkesi (Allah’ın adaletini) inkar edip sapıklığa sevk edici heva ve hevese kapılmış, Allah’a yakınlaşmadan alıkoyan günahlar işlemiş ve Allah’ın kitabını tahrif etmiş bulduğumuz için bu konuda görüşümüzü ortaya atmış bulunuyoruz. Allah’ın dininde keyfi fikirlere yer yoktur. Allah’ü Teala şöyle buyuruyor; “Ne sizin boş arzularınız ne de ahli kitabın boş kurntuları ile(Allah’ın vadettiği sevap) elde edilemez.”(4/122) Her kim fenalık bir yaparsa onun cezasını bulur. Allah’ın kitabından delil getiremeyen her söz muhakkak sapıklıktır. Allah’ü Teala; “Gerçek söylüyorsanız haydi davanıza isbat getirin.”(2/111) ve heva ve hevesinizle uydurduğunuz ve bana nisbet ettiğiniz hususlarda delil gösteriniz ve onlar o zaman “Hakkın Allah’a ait olduğunu bilip anlar ve uydurdukları putlar da onlardan ayrlılıp nihan olurlar.”(28/75) demektedir. Ey Emirel Müminin! Allah’ın hükmünü ve kazasını bilmeyenlerin boş lafını bırakta kitabın sana söylediğine kulak ver. Allah bir kavme ihsan ettiği nimeti onlar kendileri değiştirmedikçe üzerlerinden eksik etmeyeceğini söylemektedir. O halde nimetin başı Allah’ü Teala’dan ve bu nimetin değiştirilmesi; onlara emrettiği şeylere muhalefetlerinden dolayı kullardandır. Allah’ın; “Allah’ın nimetini küfre çevirip değiştirenleri ve kavimlerini cehennem olan helak yurduna sokanları görmüyormusun.” (14/27-28) Ayetinde buyurduğu gibi, nimet Allah’tandır, onu tebdil etmek de kullardandır. Çünkü onlar Allah’ın emrettiklerini terkedip nehyettiklerini işlediler. Allah, “Kötülüğün gizlisine de aşikarına dayaklaşmayın” (6/15) diyor. Allah’ın nehyettiği kendinden değildir zira O hoş görmediğine razı olmaz ve razı olduğuna da hoşnutsuzluk göstermez. Nitekim Allah şöyle buyurmaktadır; “Küfrederseniz şüphe yok ki Hak Teala sizden müstağnidir.”(her ihtiyacın fevkindedir),kulların küfretmesine razı olmaz, şükrederseniz hoşnut olur.(39/7) Küfür Allah’ın kaza ve kaderinden olsaydı, Allah da yaptığından (küfürden ) hoşnut olurdu. Allah’ü Teala kaza ettiği bir şeyden sonradan hoşnutsuzluk duymaz. Eziyet ve zulüm,Allah’ın kazasından değildir. O’nun kazası, maruf’u, adl’i,ihsanı ve akrabalara yardımı emir,fuhuş,fenalık ve azgınlığı nehyetmektir.
-2-
Allah şöyle buyuruyor; “Rabbin irade buyurdu ki, O’ndan başkasına tapmayın, ana ve babanıza iyilik edin”(17/23) Ey Emirel Müminin!İşte Allah’ın kitabı konuşuyor. Allah’tan daha güzel kim söyleyebilir. “Herşeyi bir ölçüye göre yapan, sonra yol gösteren”(87/3) buyurmuş, bu ayette her şeyi bir ölçüye göre yapıp sonra onu sapıtır dememiştir. Allah kullarına yol göstermiştir. Onları dinlerinde ve işlerinde şüphe içinde bırakmamıştır. Hatta Allah hidayetin verilmesini kendinden, yanılmanın peygamberinden olduğuna hükmediyor. Ve diyor ki; “De ki, ben yanılırsam yanılmamın vebali bana aittir. Doğru yola gidersem bu da Rabbimin bana olan vahyi sayesindedir.”(34/50) Peygamber yanıldığı vakit yanılmanın vebalinin kendinden olmasını sen (Emirel Müminin) kabul edip, yanlışlığın bizden olabileceğini kabul etmezmisin? Allah’ü Teala; “Doğru yolu göstermek bize aittir.”(92/12) buyuruyor. Yanıltmak bize düşer demiyor. Allah’ın kitabına hakkını ver, sakın O’nutahrif ve olmayacak şekilde tevil etme, Allah bir şeyi kullarına açıkça nehy ettikten sonra, cahil gafillerin dedikleri gibi onların gizlice yapmalarına muktedir kılmaz. Böyle olmuş olsaydı “Dilediğinizi işleyin” (41/40) yerine üzerinize takdir ettiklerimi işleyin der. “Dileyen inansın, dileyen kafir olsun”(18/29) demeyip, bunun yerine istediğim kimse iman etsin, istediğim kimse de kafir olsun derdi. Allah buyuruyor ki... “Allah’ın emri olup bitmiş kat’i bir fermandır.(33/38) O’nun emri kaderi, kaderi de emridir. O, fuhşu ve fena olan şeyleri emretmez. Emretmiş olduğunu iddia eden birtakım insanları Allah şu sözü ile ayıplıyor. “Onlar bir hayasızlık yaptıkları zaman babalarımızı bu hal üzre bulduk, Allah’da bize bunu emretti derler. De ki, Hak Teala hayasızlığı asla emretmez, siz bilmediğinizi mi Allah’a isnat ediyorsunuz”(7/28)
Allah’ın kitabı karanlıkta nur ve ölüm vaktinde de hayattır. Allah kullarına kitap ve peygamberlerinden başka bir hüccet vermemiştir. “Ta ki helâk olacak olan kimse bile bile helak olsun, diri kalacak olan da bilerek diri kalsın.”(8/42) Buyuruyor. Ey Emirel Müminin! Allah’ü Teala’nın “İçinizden ileri geçmek veya geri kalmak isteyenler..”(74/37) Sözü üzerinde düşün. Muhakkak ki Allah iyilik yapıp ileri geçenlere cenneti hak etmeleri, fenalık yapıp geri kalanlara da cehennemi hak etmeleri için kudret vermiştir. Eğer hakikat batıl itikat sahiplerinin iddia ettikleri gibi olsaydı, ne ileri gidebilmeleri ne de geri kalmaları mümkün olurdu. Ne ileri giden yaptığı işten dolayı övülür ve ne de
-3-
geri kalan azarlanırdı. Böylece iddialarına göre bu (kudret) onlardan da değildir, onlara verilmiş de değildir. Onların işlemiş oldukları bir şey olduğuna göre de Allah bu konuda söz söylemiş ve cezalarının yaptıklarının bir karşılığı olarak onlara yazıldığını şöyle ifade etmiştir. “Bunlar işlediklerinin karşılığıdır.”(56/24) Ey Emirel Müminin! İnsanlar Allah’ın kitabına itiraz ederek O’nu tahrif ettiler. Allah’ın sözlerinin bazısı, diğer bazılarını yalanlamaz. O ancak bazısı bazısına benzeyen beliğ şekilde söylenmiş bir kitaptır. Onun ayetleri birbirine zıt değildir. Zira O (kitap) “Her işi çeviren, her mahluk tarafından övülen Allah’ın vahyidir.”(41/42) sonra....Ey Emirel Müminin! Allah’ın “Ruha ve ruhun kemaline (dikkat et),ona hak yoldan uzak kalmamayı, kötülükten sakınmayı ilham ile öğretti.”(91/7-8) Sözünü düşün. Allah, adem oğlunun tabiatına ilhamla iyiliği kötülükten ayırma (kudretini) vermiştir. Sonra Allah’ü Teala diyor ki! “Kim öz canını tertemiz tutarsa felah bulur, kim öz canını kirletirse hüsrana uğrar.”(91/9-10) Eğer onun öz canını kirleten Allah olsaydı hüsrana uğramaması gerekirdi. Ey Emirel Müminin! Allah’ın, “yine onlar, Rabbimiz diyecekler, kim bizim bu hale uğramamıza sebep olduysa, onun ateş içindeki azabını kat kat arttır.” (38/61) Ayetini düşün. Onların o hale uğramasına sebep olan Allah olsaydı ...... Fakat Allah onların bu hale uğramasına ve sapıtmalarına kimin sebep olduğunu söylüyor ve diyor ki; “Onlar Rabbimiz diyecekler, biz büyüklerimize, ileri gelenlerimize uyduk, onlar da bizi sapıttılar, yolumuzu şaşırttılar.”(33/67) O büyükler ve ileri gelenler onların küfre sapmalarına ve yollarını şaşırmalarına sebep olmuşlardır. Ey Emirel Müminin! Allah’ın, kafir olanlar; “Rabbimiz! Cinlerden, insandan, bizi baştan çıkarıp sapıklığa götürenleri bize göster ayaklarımızın altına alalım ki aşağılarda bulunanlardan olsunlar.”(41/29) diyecekler. Sözünü düşün. Yine Allah “Biz insana yolu gösterdik ya şükredici olur ya da nankörlük eder.”(76/3) Bu ayetinde cenabı Hak şöyle söylüyor; Biz kula doğru yolu gösterdik ya şükreder onu mükafatlandırırız yahut da küfreder, küfrüne karşılık olarak cezalandırırız. “Kim şükrederse kendi öz canı için şükretmiş olur, kim küfrederse bilsin ki Hak Teala müstağnidir(şükre muhtaç olmadığı halde) hamdü senaya layık olan O’dur.(31/12) Yine Allah’u azze ve celle ; “Zaten firavun kavmini saptırmış ve doğru
-4-
yola götürmemişti.” (20/79) diyor. Ey Emirel Müminin! Allah’ın
dediği gibi sen de, de ki! Kavmini saptıran firavundur. Allah’ın sözüne
muhalefet etme, Allah’ın nefsi için razı olduğundan başkasını Allah’a isnat
etme. O şöyle söylemiştir; “Yolu göstermek bize düşer, sonraki hayatta
önceki hayatta bizimdir.”(92/12-13) O halde yolu göstermek Allah’tan, sapıtma
kullardandır. Ey Emirel Müminin! Allah’ın şu sözünü düşün; “Bizi ancak günahkarlar
saptırmışlardır.”(26/99) ve “samiri onları baştan çıkardı.”(20/85) ve
“şeytan insana apaşikar bir düşmandır.”(17/53) “semuda gelince, onlara dosdoğru yolu
göstermiştik, fakat körlüğü hidayete tercih ettiler. Onları işleyip
kazandıkları yüzünden kör edici azabın yıldırımı tuttu.”(41/17) Yol gösterme işi Allah’tan başlamış
onların körlüğü hak kazanmaları heva ve heveslerine uymaları ile olmuştur. Ey Emirel Müminin! Mektubum ve sözüm sana
uzun gelmesin, çünkü mektubumda zulmü Allah’a nisbet edip, kendilerini bundan
uzak tutanlara karşı açık deliller vardır. Rabbına asi olduğu zaman “Rabbımız!
Kendi nefsimize zulmettik, sen bizi yarlıgamayı(suç ve günahı bağışlama)
esirgersen, muhakkak ki ziyan edenlerden oluruz.”(7/23) dediğinden dolayı
kendisine uyulması en doğru olan babamız Adem(as)’ı misal gösteriyorum. Adem(as)
Rabbına bu başıma gelen senin kaza ve kaderindir dememişti. Yine Musa(as) bir
adam öldürünce “Bu iş şeytan işidir dedi, şeytan apaşikar ve baştan çıkarıcı
bir düşmandır. Musa(as) ulu rabbım dedi, Ben öz nefsimi ziyana uğrattım beni
affet, Allah’da O’nu afetti.(28/15-16) buyurmuştur. Musa(as), bu iş şeytandandır, cahil ise bu Rahmanın
işidir der. Allah’ın bize kitabında kıssasında anlattıkları kimselerin hepsi
bunu kabul etmişlerdir.Allah şöyle buyurmuştur. “Nihayet nefsi onu kardeşini
öldürmeyi kolaylaştırdı, o da onu öldürdü.Böylece hüsrana uğrayanlardan
oldu.”(5/30) İnsanlar arsında sen zalimsin,kötülüklerin sebebi sensin. Sözünü
kabul edecek kimse yoktur. Hoşlanmadıklarını Allah’a hoşlandıklarını kendi
nefislerine isnat ederler. “Kalplerinde eğrilik ve bozukluk bulunanlar, saptırmak
maksadıyla müteşabih ayetlere tabi olan ...(3/7) Kavim, bu işte ancak helak
olmuştur. Bunları münakaşa ederler ve Allah’ü
Teala; “Allah istediğini saptırır, istediğini de doğru yola götürür.”(13/27)
Demiştir derler. Fakat ayetin öncesine ve sonuna bakmazlar. Ayetlerin
öncesinin ve sonunun
-5-
delalet ettiği manayı düşünseler, dalalete düşmezler. Allah
şöyle buyurmuştur; “Hak Teala iman edenleri bu dünya hayatında da, ahirette
de sağlam sözlerle temkinleştirir. Zalimleri sapıklıkta bırakır ve Allah
dilediğini yapar.”(14/27) Yani iman edenleri imanlarıyla ve iyilikleriyle
yollarında temkinli kılar, zalimleri de Allah’ı inkar ve O’na düşmanlıkları ile
saptırır. İşte Allah’ın iradesi budur. Allah şöyle buyurmuştur; “Vaktaki
onlar döndüler, Allah’da onların kalplerini döndürdü.”(61/4-5) O halde
onlar dönünce, Allah onların kalplerini döndürmüştür. Yine Allah şöyle
buyuruyor; “Birçoklarını dalalette bırakır, birçoklarına da hidayet nasip
eder. Dalalette kalanlar ancak fasıklardır. Bu fasıklar, Allah ile müebbed bir
surette akdolunan misakı bozarlar. Allah’ın bitişmesini emrettiği şeyi
parçalarlar, yeryüzünde fesat çıkarırlar. İşte asıl öz canlarına zarar verenler
bunlardır.”(2/26-27) Yine Allah’ın; “Azap
hükmünü giyecek olan kimseyi ateşten kurtarmak senin elinde midir?(39/19) Sözlerinde
münazaa ederler. Allah şu sözü ile de kimin azaba layık olduğunu mahlukatına
beyan ediyor. “Böylece kafir olanların cehennemlik oldukları hakkındaki söz
ve hüküm yerini buldu.”(10/33) O halde onların cehennemlik oldukları
hakkındaki söz ancak fıskı işlemelerinden sonradır. Allah’ın şu sözü de
üzerinde münakaşa edilenlerdendir. “Hiçbir kimse Allah’ın izni olmaksızın
iman getiremez.”(10/100) Buradaki izin kelimesi serbest bırakma
manasınadır. O halde Allah herkesi iman karşısında serbest bırakmış ve iman
edebilmeye muktedir kılmıştır. Allah diyor ki! “Gönderdiğimiz her resulü ona
Allah’ın izniyle itaat olunsun diye göndeririz.”(4/64) O halde Allah’tan
itaat edilmesi için bir elçi gönderip sonra onunla, halkı ve taatı arasına
girmek istemez. Bu Allah’ın sıfat adalet ve hikmetinden ne kadar uzaktır. “İçinizden
ileri geçmek veya geri kalmak isteyenler...”(74/37) ayeti ile “içinizden
isteyen doğru yola gider, bütün alemlerin Rabbi olan Allah bir şeyi dilemeden
siz onu dileyemezsiniz.” (81/29) ayeti üzerinde münazaa(çekişme) vardır. Allah
doğru söylemiştir. O hayır dilediği zaman bizim için diler. Mesela biz dilemeden
bizim için dilemiş olduğu hayırlardan birisi bizi iyiliğe yöneltip onu bize
göstermesidir. Şöyle buyuruyor; “Allah size kolaylık ister, zorluk değil. Allah,
sizlere bilmediklerinizi bildirmek, sizden öncekilerin yollarını size göstermek
ve tövbenizi kabul etmek istiyor. Allah her şeyi çok iyi bilendir, hüküm ve
-6-
hikmet sahibidir”(4/26) Allah bizim tevbe etmemizi isteyip sonra ondan bizi menetmez
ve men etmemiştir. Gayrı meşru çocukları ve bu gibilerini yaratmış olduğundan
dolayı ona itiraz ederler. Allah zaniye çocuktan dolayı değil, emrine karşı
gelmiş olmasından dolayı azap eder. Bu karşı gelme çocuktan ayrı bir şey olan
zina işidir. Meşru olmayan yere nutfeyi koyan zani, kendisinin olmayan yere tohum eken çiftçi
gibidir. İstediğini yetiştirir istemediğini yetiştirmez. Allah’ın şu sözü üzerinde de
çekişiyorlar: “Yeryüzünde veya kendi öz canınızda uğradığınız hiçbir müsibet
yoktur ki yaratılmadan evvel kitapta bulunmasın” (57/22) Bunu kendi
görüşleriyle küfür ve iman, taat ve masiyetle tevil ediyorlar. Halbuki bu böyle
değildir. Bu müsibetler ancak mallarda, nefislerde ve yapılan işlerin
neticelerindedir. Allah bize böylece bildirmiştir. Bu dünyanın meta ile şımarık kimselerin yaptıkları
gibi sevinmememiz ve ele geçiremediğimiz şeylere müteessir olmamamız için bizi
zenginlik ve fakirliğe, zorluk ve
kolaylığa müptela kılmıştır. Sonra bize sabredenleri beyanla diyor ki; “Fakat sen sabredenleri müjdele, onlar ki
bir müsibete uğradıkları zaman biz Allah içiniz ve Allah’a dönücüyüz derler. Bunlar
onlardır ki, Rableri tarafından yarlıganır, bağışlanırlar. Doğru yol üzerinde
olanlar da onlardır.”(2/156-157) Eğer bu iman ve küfürde olmuş olsaydı, Allah “Ta ki elinizden çıkana tasalanmayınız ve
Allah’ın size verdiği ile sevinip şımarmayınız.”(57/23) Buyurmaz, bilakis
ta ki, imanınızı kaybettiğinize tasalanmayınız ve Allah’ın size verdiği ile
sevinip şımarmayasınız derdi. O halde insan dininden çıkan şeye müteessir olmaz
da neye olur? Allah’ü teala buyuruyor ki; “De ki Allah’ın inayeti ile, rahmeti
ile ve yalnız bunlarla sevinsinler. Bu onların bütün toplayıp yığdıklarından
daha hayırlıdır.” (10/58) Uyanık olan kimseler için hakikat açıktır lakin
birçokları bunu farketmezler. Ey Emirel Müminin! Allah bir kulu kör edip sonra
gör yoksa sana azap ederim. Veya sağır edep sonra işit yoksa sana azap ederim, yahut dilsiz edip, konuş yoksa sana azap
ederim demeyecek kadar insaflı ve adildir. Ey Emirel Müminin! Bu akıl sahipleri
için gizlenmeyecek bir hakikattır. Allah’ın “onların bir kısmı bedbaht, bir
kısmı da bahtiyar olacaktır.” (11/106) Sözünde münazaa(çekişme) ve bu ayeti
şöyle tevil ettiler; Allah Teala kullarını annelerinin karnında bedbaht ve
bahtiyar olarak yaratmıştır. Bedbaht yarattığının bahtiyarlığa ve bahtiyar
yarattığının da bedbahtlığa çevrilmesine imkan yoktur. Eğer hakikat tevil
ettikleri gibi olmuş olsaydı, Allah’ın kitap ve
-7-
Peygamberlerinin bir manası kalmadığı gibi, peygamberlerin
onları takvaya davetleri ve salaha teşviklerinin de fayda ve manası kalmazdı. Gerçekte
bu ayetin tevili onların iddia ettikleri gibi değildir. Allah şöyle buyurmuştur;
“O gün bütün insanların bir araya toplanacakları bir gündür. O gün ana baba
günüdür” (11/103) sonra şöyle devam ediyor; “Allah’ın emri yerine
geldiği gün hiç kimse O’nun izni olmaksızın bir söz söyleyemez. O gün onların
bir kısmı bedbaht, bir kısmı bahtiyar olacaktır.”(11/105) O günün
bahtiyarı, bugün Allah’ın emrine uyup o şekilde amel eden ve o günün bedbahtı,
Allah’ın dinini istihfaf(hor görme, küçümseme) ederek emirlerini hiçe sayan
kimsedir. Ey Emirel Müminin! Bil ki, Allah’ın emir,kitap ve adaletine muhalefet
edenler dinlerinde çok ifrata gitmiş olanlar ve cehaletlerinden dolayı her şeyi
kadere yüklemiş olanlardır. Dünya işinde
ise, bununla yetinmeyip bu gibi işlerde azimli ve tedbirli davranırlar. Bu
hakikatın ağır batılın hafif olmasından ileri gelmektedir. Onlardan birine dine
ait bir emir verecek olsan; Kalemler kurumuş,
ve alınlara bahtiyar veya bedbaht yazılmıştır cevabını verir. Birisine,
dünya yolunda nefsini yorma, sıcak veya soğukta kendini işe koşma ve canını
yolculukta tehlikelere atma, nasıl olsa rızkın hazırlanmıştır desen kabul
etmez. Yine koyunlarının başına çoban bırakma, kurtların yiyeceği ve
hırsızların çalacakları, ölecek ve kaybolacak olanlar takdir edilmiştir, sen
onları korumaya muktedir olamazsın. Allah’ın muhafaza edilmesini takdir ettiği
hiçbir şeyi zayi olmaz desen kabul etmez. Yine, atını ve deveni kaçacak diye
iple bağlama, ne takdir edilmişse o olur, bağlasan da bir bağlamasan da desen
kabul etmez. Yine sakın dükkanını ve evin kapısını, malının ve eşyanın
kaybolmasından korkarak kapama, zira senin kapıyı kapaman Allah’ın takdirini
değiştirmez desen bunu da kabul etmez. Dünyaya ait herhangi bir işinde bütün
ihtiyat tedbirlerini alarak sağlamlaştırmaksızın hareket etmez. Eğer böyle
yapmamasını söylersen bilgisizliğini öne sürer, sonra da söyleneni kabul etmez.
Bütün bunlara rağmen din meselelerini kadere terkeder. Bunlar hakkın ağır
batılın hafif olmasından ileri gelir. Allah’ın şu sözünde münazaa(çekişme)
ederler “Allah dileseydi hepsini hidayet üzere toplardı, öyleyse sakın cahillerden
olma.”(6/35) Bu, müşriklerin müslüman olmamalarından dolayı müteessir
olduğu için Allah’ü Teala’nın peygamberine ettiği sitemdir. Bir ayetinde de
buyuruyor ki; “Sen onların bu söze inanmayıp, yanından çıkıp gitmeleri
yüzünden üzüle üzüle kendini öldürecek misin.”(18/6) Allah’ü Teala bu
ayetinde peygamberine
-8-
kudretinden haber veriyor ve Allah onları itaata
icbar(mecbur) etseydi muhakkak buna gücü yeterdi. Bu O’nu aciz kılmazdı. Fakat
O, herkesi kendi ameline göre mükafatlandırmak için onların bu şekilde hareket
etmelerini irade etti. Buyuruyor ki; “Eğer Rabbin dileseydi
yeryüzündekilerin hepsi elbette iman ederlerdi. O halde sen inanmaları için
insanları zorlayacak mısın?(10/99) Allah’ın şu sözü de münazaa(çekişme) ettiklerindendir.
“Biz cehennem için ins ve cinden birçoğunu cehennem için yaratmışızdır, kalpleri
vardır onlarla idrak etmezler, gözleri vardır onlarla görmezler, kulakları
vardır onlarla işitmezler. İşte onlar hayvanlar gibidir; hatta daha da şaşkındırlar.
işte asıl gafiller onlardır.”(7/179) Bu ayeti şöyle tevil ettiler: Allah
yaratma işine başladığı vakit bazı kimseleri cehennemlik kıldı. Bunlar Allah’ın
istediği taati yerine getirmeğe muktedir değillerdir. Diğer bazı kimseleri de
cennetlik yaratmıştır. Bunlar da Allah’ın istemediği masiyeti(isyan) işlemekten
acizdirler. Nitekim (Allah) kısayı
uzamaya kudreti ve siyahı da beyazlanmaya kabiliyeti olmaksızın yaratmıştır. Cehennemlik
olanları mümin olmakları için azaba düçar etmiştir. Böylece Allah’ı en çirkin
sıfatlarla tavsif ettiler. Halbuki Allah şu sözüyle onların kötü işleri ve şüphelerinden
dolayı cehenneme gideceklerini bildiriyor. “Kalpleri vardır bu kalplerle
idrak etmezler, gözleri vardır onlarla görmezler,(7/179) Nitekim Allah şu
ayetinde şöyle demişti; “Firavun hanedanı,sonradan kendine düşman kesilecek
ve onların üzülmelerine sebep olacak olan Musa’yı aldılar.”(28/8) Halbuki
onlar Musa’yı kendilerini neşelendirmesi için almışlardı. Yine Allah; “Onlara
mühlet vermemiz günahlarını arttırmaları içindir.”(3/177) Ayetiyle Allah onların ibadeti
terketmeleriyle günahlarının çoğaldığını bildiriyor. Allah arapların aşina
oldukları dille konuşuyor. Mesela bir arap şairi şöyle söylemiştir. Zamanın harap etmesi
için bina yapılması gibi Anneler de yavrularını ölüm için beslerler. Burada
şair, çocukların sonunun ölüm, binaların sonunun da harabiyet olduğunu
bildiriyor. Halbuki yavrular, ölüm için değil, beka için beslenirler. Meskenler
de harap olmaları için değil, mamur
kalmaları için yapılırlar. Ey Emirel Müminin!
Kur’an da arapça bir kitaptır ve Allah onu araplara kendilerinin
bildikleri dille indirerek, onlara alışık oldukları bir dille hitap etmiştir. Allah’ın
ilmi konusunda da münakaşa ederek; Bir kavmin küfrünü Allah bilir bunlar iman
edemezler. Zira mani olan Allah’ın ilmidir derler. O halde onların iddiaları
şöyle oluyor:
-9-
Allah kullarına kaldıramayacakları ve terk edemeyecekleri şeyleri
yüklüyor. Allah şu ayetle onları yalanlar; “Allah bir kimseye gücünün yetmeyeceğini
yüklemez.”(2/286) Ancak onların küfür ihtiyar etmelerinin kendi heva ve
hevesleri ile olduğunu bilir. Onlar bu bilgiyi Allah’ın, dışına çıkamayacakları
renk, suret, uzunluk ve kısalık gibi alacakları şekli bilmesine benzetirler. Hakikat
dedikleri gibi değildir, zira uzunluk, kısalık, suret ve renkler Allah’ın
fiilleridir. Bunlarda onların seçmek ve değiştirmek kudretleri yoktur. Allah
onların küfrü kendi hevalarına uymakla ihtiyar ettiklerini bilir. İman ve
adalet hususunda onları tecrübe etmek gayesiyle, kendilerine verdiği kudretle
bunu yapmağa muktedirdirler. Yine Allah, onların istemediklerini
bırakacaklarını bilir. Nitekim Hızır’ın kusurlandırdığı gemi de böyledir. Eğer
bu gemi sağlam olarak kıralın yanına uğrasaydı onu gasp edeceğini ve Hızır onu
kusurlandırınca almıyacağını, yine
Hızır’ın öldürdüğü çocuğun, yaşadığı takdirde ebeveynini küfür ve azgınlıkla
yıldıracağını, öldürürse, ebeveynin küfür ve azgınlığından kurtulacağını, yine
Hızır’ın tamir ettiği duvar; duvar tamir edilmemiş olsa, altındaki hazinenin
kaybolacağını, yapıldığı takdirde ise duvarın altındaki hazinenin kalıp iki
çocuğun yetişerek Allah’ın fazlu keremiyle hazinelerini çıkaracaklarını bilir. Sonra
Musa’ya (hızır) şöyle der; “Ben bunları kendi reyimle yapmadım.”(18/83) Zira
bunu bana Allah öğretti. Nitekim Allah’da şöyle buyurmuştur. “O’na kendimizden
ilim öğrettik.” Resulullah(sav) yol uzun ve meşakkatli olduğu için terk eden
münafıkların durumunu bilir. “Kazanç kolay yol yakın olsaydı arkasından
gideceklerini bilir fakat mesafe onlara uzak geldi. Onlar Allah namına yemin
edecekler, gücümüz yetseydi elbette sizinle beraber çıkardık diyecekler. Bunlar
kendi öz canlarını helak ediyorlar. Allah onların yalancı olduklarını
bilir.”(9/43) Zira onlar isteselerdi
sefere iştirak edebilirlerdi. Allah’ın şu ayetleri üzerinde de ihtilaf ederler.
“Sana gelen her iyilik Allah’tandır. Sana gelen her fenalık ise
kendindendir. De ki, hepsi de Allah’tandır.”(4/79) “Fakat bu adamlara ne oluyor kendilerine anlatılanı anlamağa
yanaşmıyorlar ”(4/78) Bunu kendilerine göre taat ve masiyetle tefsir
ediyorlar ve küfür, fısk, isyan, zulüm, cevr, bühtan ve bütün kötülüklerin
Allah’tan geldiğini iddia ediyorlar. Hakikat böyle değildir fakat münafıklar, Allah
kendilerine geçim ve sağlık hususunda bir lütufta bulunursa “bu Allah’tandır”
ve geçim darlığı, hastalık, çoraklık, kıtlık ve kısırlık gibi hoşlanmadıkları
bir şeye Allah onları düçar ederse “Hz.Muhammed
-10-
(as) dandır” derler. Allah “de ki: Hepsi Allah’tandır”
diyor. Yani hepsini Allah yapıyor. Nuh kısasındaki Allah’ın şu sözü üzerinde
münakaşa ederler, “Hak Teala sizin helakınızı istese, benim size öğüt vermem
hayırlıkta bulunmam size hiçbir fayda vermez. Rabbiniz O’dur dönüşünüz
O’nadır.”(11/34) Bunu bilgisizliklerinden
şöyle tevil ediyorlar; Nuh (as) kavmi arasında 950 sene kaldı. Allah yoluna
davet edip nasihatta bulundu. Halbuki O, kavminin kendine icabeti ve
nasihatlerini kabul etmesinin kendilerine bir faydası dokunacak mı dokunmayacak
mı bilmediği gibi, Allah onlara bu nasihatleri kabul ettirecek mi, ettirmeyecek mi onu da bilmiyordu. Hakikat
onların tevil ettikleri gibi değildir. Nuh
kavmi usanıncaya kadar onlarla münakaşa etti. Sonunda O’na şöyle dediler! “Ey Nuh bizimle çok uğraştın, çekiştin
(artık yeter, davanda) gerçek isen haydi bizi ne ile tehdit ediyorsan onu getir.
Nuh onlara dedi ki; Onu size dilediği takdirde ancak Allah getirir ve siz ondan
kaçıp kurtulamazsınız.” (11/32) Yani getirdiği vakit azabından kurtulamaz
ve ondan korunamazsınız. “Size azabın içinde “size nasihat etmek istesem” o
vakit nasihatlerim fayda vermez. (11/34)” Nuh(as) azap inipte onlar tarafından
görüldükten sonraki imanın onlara bir fayda vermeyeceğini biliyordu. Allah şu
sözüyle helak ettiği milletleri beyan ediyor. “Onların ceza ve azabımızı
görünce böylece iman etmeleri onlara bir fayda vermedi. Allah’ın kullar
arasında öteden beri kanunu hükmü budur. Kafirler işte o zaman ziyana
uğrayacaklardır.” (40/85) Bu
Allah’ın sünnetidir. Azap müşahede edildiği vakit artık tevbeyi kabul etmez. Allah’ın
şu sözüne gelince; “Hak Teala sizin sapmanızı istese benim size öğüt vermem,
hayırlıkta bulunmam bir fayda vermez. Rabbiniz O’dur, dönüşünüz O’nadır.”
(11/34) Esasında sapmak manasına
gelen gayya’dan murad, Allah’ın şu
sözünde olduğu gibi azabıdır. “Onlardan sonra bir nesil geldi ki, namazı
bıraktılar, şehvetlerine uydular. Bunlar azgınlıklarının karşılığında elim
azaba (gayya) tutulacaklardır. (19/59)” Araplar,
filanca bugün gayyaya (azaba) atıldı derler. Bu filancayı, emir şiddetle dövdü,
yahut büyük bir cezaya çarptırdı demektir. Allah’ın şu sözü üzerinde münakaşa ettiklerindendir.
“Hak Teala her kimi doğru yola iletmek isterse, onun gönlünü islamiyete
açar. Her kimi sapıklıkta bırakmak dilerse onun gönlünü darlaştırır, sıkıştırır
ve bu adam zorla göğe çıkıyormuş gibi olur. Hak Teala böylece iman etmeyenleri
belaya ve horluğa uğratır.” (6/125) Bu ayeti bilgisizlikleri yüzünden şöyle
tevil
-11-
ettiler; Allah’ü teala salih amel işlemeden bazı kullarının
gönüllerini islamiyete açmış, bazı kullarının da küfür, fısk ve sapıklığı
olmadıkları halde gönüllerini darlaştırmış ve sıkıştırmıştır. Halbuki bu
kimselerin Allah’ın kendilerini mükellef kıldığı ibadeti yapmaları imkanı
olabilirdi. Bunlar ebediyen cehennemde kalacaklardır. Ey emirel müminin!
Hakikat cahillerin iddia ettikleri gibi değildir. Rabbimiz kullarına bunları
yapmayacak, çünkü O Rahim, adil ve kerimdir. O buyuruyor ki; “Allah bir
kimseye gücünün yetmeyeceğini yüklemez. Herkesin kazandığı iyilik kendine, işlediği
fenalık yine kendinedir.” (2/286) İnsanlar
ve cinler Allah’a ibadet etmeleri için yaratılmışlardır. Allah onlara teklif
ettiği ibadetlerin birkaç katını yapabilecek kudrette işitmek, görmek ve sezmek
kabiliyeti vermiştir. Eğer emredilenleri yapıp, nehyedilenleri yapmamaya
kudreti varsa, Allah emredilenleri yapan kimsenin ibadetlerinin karşılığı
olarak bu dünyada gönlünü islamiyete açar.
İyi işleri kolay kılar, küfür, itaatsizlik ve isyanı zorlaştırır. Büyük
olsun küçük olsun ibadet yönünden bu
mertebeye ulaşan herhangi bir kimsenin hakkında Allah’ın hükmü böyledir. Tevbe
ve itaate gücü yettiği halde dünyada Allah’ın emrettiği itaatten ayrılıp
küfrüne devam eden kimsenin gönlünü, sanki o göğe yükseliyormuş gibi
darlaştırır, sıkıştırır. Bütün bunlar, onun bu dünyada olan küfür ve
dalaletinin cezasıdır. Tevbe emredilmiş ve yapılmasına çağrılmış bir iştir. İtaatsizlik ve küfür bakımından bu
mertebeye ulaşan bir kimse hakkında
Allah’ın hükmü yine budur.
Ey Emirel müminin!Allah hikmetinde gönüllerini açmakla kullarını
yapmaları gereken işlere teşvik ve yine hikmetinde onların gönüllerini
darlaştırmakla yapmamaları gereken
işlerden uzaklaştırmasını kulları için rahmet olarak kitabında zikretmiştir. Allah bunu iyi hareket
ettikleri zaman rahmeti ve fazlından ye’se (üzüntü) kapılmaları, bağışlanma, af
ve kereminden ümitsizliğe düşmeleri için
zikretmemiştir. Allah’ü Teala kitabında bunu beyan ederek buyuruyor ki; “ Yahudiler ve Hıristiyanlar dediler ki, biz Allah'ın
oğulları ve sevgilileriyiz. De ki: "O halde niçin size günahlarınız
yüzünden azap ediyor?" Hayır, siz de O'nun yarattıklarından birer
insansınız. Dilediğini affeder O, dilediğine azap eder. Hem göklerin hem yerin
hem de bunlar arasındakilerin mülk ve yönetimi Allah'ındır. Dönüş de O'nadır. (5/18)” Ey Emirel müminin! Bunu iyi düşün ve anla, Allah’u Teala ,O
kullarımı müjdele ki; “Sözü dinler ve onun en güzeline uyarlar, Allah’ın
hidayet ettikleri
-12-
bunlardır. Tam akıllı insanlar da bunlardır.” (39/18)
Allah’u Teala’nın şu ayetinde buyurduklarına kulak ver; “Ehli kitap
olanlar inanıp sakınsalardı, şüphe yok ki, kötülüklerini örter onları nimet
cennetlerine korduk. Onlar Tevrat’ı İncil’i ve onlara gönderileni yerine
getirmiş olsalardı tepeden yağan ve yerden çıkan bütün nimetler içinde kalır ve
onları yerlerdi.”(5/68-69) ve
yine “Şehir halkı iman edip sakınmış
olsalardı gökten yerden bereketler yağdırırdık. Fakat onlar inkar ettiler, biz
de onlara yapıp kazandıklarının cezasını
verdik.”(7/95) Ey Emirel müminin! Bilmiş ol ki, Allah kullara yapılacak
işleri kesin olarak mukadder kılmamıştır. Fakat şöyle yaparsanız size böyle
yaparım, böyle yaparsanız size şöyle yaparım diyor ve onları ancak yaptıkları
amellere göre cezalandırıyor. Allah kendine ibadet, dua edilmesini ve kendinden
yardım dilenilmesini emrediyor. Eğer kullar Allah’ın indinde ecri isterlerse
Allah onlara yardım eder ve iyiliği elde etmek, kötülükleri bırakmak hususunda
onlara başarmaları için kolaylık gösterir. Allah’a itaat edip yanındakini
isteyen kimse hakkında Allah’ın hükmü budur ki bence de söz budur.Ey Emirel müminin! Dikkatli ol, sakın Allah’ın yasakladığı şeyi
kullarına takdir etmiştir, kulları ile emrettiği şeyin arasına girmiştir, kulları
arasında kaza ettiğinin zıttına davet eden peygamberler göndermiştir. Sonra
yola gitmelerine izin vermediği halde emirlerine uymayan kullarına ebediyen
azap edecektir. deme, zira Allah
zalimlerin iftiralarından beri ve yücedir. Bu cahiller kime itiraz ettiklerinin
farkındalar mı? Onlar “iman ediniz, hakkınızda hayırlı olur.(4/169) diyen Allah’u Teala’ya itiraz ediyorlar. Cahiller;
Onlar iman edemezler.Allah’u Teala; “Allah’a davet edene icabet edin.”(46/31)Cahiller;
Allah, onlarla icabet arasına girmiştir. Allah’u Teala; “Rabbiniz tarafından bağışlanmaya koşa koşa yarışın.” (57/21)
Cahiller; Onlar nasıl yarışabilirler? Allah onlara kati olarak hareketleri
konusunda cebretmeştir. Allah’u Teala; “Onlara ne oluyor da iman
etmiyorlar”(84/20) Cahiller; Zira Allah onları iman etmekten alıkoymuş ve
küfre daldırmıştır. Allah’u Teala;
“Ey ehli kitap! Hak’kı gördüğünüz halde ne diye Allah’ın ayetlerini inkar ile
kafir oluyorsunuz.?”(3/70)
-13-
Cahiller; Çünkü Allah onların kafir olmalarını takdir edip, bu
şekilde bırakmıştır. Bu Allah’a karşı itiraz ve kötü niyettir. “Bundan
vazgeçmek hakkınızda daha hayırlı olur.”(4/170) Cahiller; Allah’ın, “Size
kaza ettiğimden vazgeçin, bu sizin için daha hayırlıdır.” Demek istediğini zannediyorlar. Allah’u
Teala buyuruyor ki; “Allah’a karşı yalan uydurmayın”(20/61) ve “Öksüzün
malına ergenliğe ulaşıncaya kadar en güzel bir tarzdan başka bir surette yaklaşmayın.”(6/152)
ve (17/34)” “Zinaya yaklaşmayın” (17/32)” “Allah’ın öldürülmesini haram kıldığı
hiçbir canlıyı öldürmeyin, meğer ki hak ile ola.(17/33)” “Ayetlerimi az bir karşılık
ile satmayın.(2/41)” Cahiller, Kur’an-ı
Kerim’deki bunlara benzer bütün ayetlerden, Allah kaza ve kaderinden kullarını
yasakladı manasını çıkarıyorlar. Yine; “Allah, peygamberine helal kıldığı bir
şeyi haram kıldıktan sonra kazasıyla amel etmesinden dolayı O’nu azarlamıştır.”
Diyorlar. Allah şöyle buyurmuştur; “Ey nebi! Allah’ın sana helal ettiği şeyleri
nefsine niçin haram ediyorsun? (66/1)” Cahiller diyorlar ki; Allah
peygamberine kaza ediyor, sonra ona izin veriyor, sonra da yaptığı işten dolayı
onu azarlıyor. Allah buyuruyor ki; “Allah seni affetsin! doğru söyleyenler
belli olmadan, yalancılar bilinmeden, onlara niçin izin verdin? (9/43)” Her nebi hata işlediği takdirde bunu
rabbına değil, kendi nefsine nisbet eder. Allah’ın konuşturduğu hüdhüd diyor
ki; “Kendisini de kavmini de Allah’ı bırakıp güneşe secde eder gördüm. Şeytan
onların işlediklerini gözlerine süslü göstermiş, onları doğru yoldan alıkoymuş,
bu yüzden de onlar doğru yolu bulamıyorlar.”(27/24) Bu şekilde Kuran’ın
Kerim’de birçok ayet vardır. Ey Emirel müminin! işte cevaplandırılmasını
istediğin soruları böylece açıklayıp beyan ettim. Bu mektup üzerinde dur, iyi
düşün, çünkü “O kalplere şifadır.”
(10/57) Risale tamam oldu...........
Çevirenler: Lütfi Doğan ve Yaşar Kutluay
Mesleki resule kazandıran: Mehmet Naci Güney
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder